Bedesten, han, hamam, dükkanlar; Soma’nın Eski Çarşısı. Bu saydıklarım taş yapı olduğu ve de vakıf malı olduğundan kullanılmıyor ama ayakta kalmış.
Bu eski çarşının camisi de var elbette. Minaresi camiden ayrı hem de bir hayli ayrı aralarında 10 metre var. Rahmetli Çağatay Uluçay Saruhan Beyliği zamanında yapılmış dediği cami bu değil, minaresi ayakta ama camisi yıkılmış olan Saruhan Beyliğinin camisi olabilir. Mevcut bu caminin tarihi 1700’lere dayandırılıyor bu tarih de ne kadar doğru bilemem. Zaten eskiye ait ne var ki elde avuçta, biraz Evliya Çelebi yazmış, biraz da Çelebi Evliya ne yazdıysa o.
Maksud bir amma rivayet muhtelif bir cami. Kapısında yazan ismi söyleyeyim Emir Hacı Hıdır Bey camisi; resim galerisi, ahşap işleme sergisi, kalem işi, renk cümbüşü, Osmanlı kubbeli camilerine çağımızda alternatif plan arayıp bulamaz ucubeler üretirken bu tam bir örnek cami. Dışarıdan tek kat içerisi iki, üç kat. Cumbaları, sermafili, tavan etrafında temizlik ve tamir için yapılmış dar koridorlu bir kat daha.
Biz Soma Ticaret Odası’nın restore etmek için vakıflar bölge müdürlüğü ile yaptığı protokolde adı geçen Bedesten’e bakmaya gelmiştik camiden kopamadık.
Bedesten; tonoz çatısı zemine kadar devam etmiş yarım dairesel bir plan oluşmuş. Bu çatı ve duvarları taşıyan yarım dairesel kirişlerle takviye edilmiş enteresan bir yapı. Ana mekandan duvarla ayrılmış olan giriş holü gibi bölümünün iki yan duvarında iki tane ocak var, binayı bunlar ısıtıyormuş, restorasyonu yapıldığında kültür ve çok amaçlı olarak kullanılabilir. Hemen güney tarafında hamam var külliyenin bir parçası. Hamam, kokar ağaçları ve otlardan pek görünmüyor ama sanki bu taş yapılar yakın zamana kadar kullanılmış da onun için nispeten ayakta kalmışlar gibi.
Dükkanlar; tek katlı cephelerinde silmeler, kornişler, süslemeler var Cumhuriyet dönemi. Burada her dönemden örnekler var. Dükkanlar karakteristik özelliklerine bağlı kalarak onarıldığında eski çarşı hamamı camisi bedesteniyle hayat bulacak. O tarihlerde Soma’ya gelen tüccarlar için çarşının bir kenarında külliyeden sonra yapılmış bir de han var. Çok az kısmı ayakta kalmış olsa da her şey bittikten sonra sıra buna gelebilir.
Caminin batısında ki yolun kenarına camiyle komşu burnunu uzatmış camiye bakıyor. Ya vicdansızlar ya beş katlı bina. Soma’ya yakışmamış değil ki bu güzelim camiye yakışsın. Hangi akıl vicdan buna rıza göstermiş. Koru/ma anlayışımızdan kaynaklanıyor.
Soma’nın bir tarihi zenginliği daha var Darkale, ama ne kale. Muhkem bir tepeye yerleşmiş Soma’yı kuşbakışı seyrediyor. Kömür diyarı Soma’dan yeni bir maden bulmuş gibiydim. Ne kadar sanatkarane çalışmış ustalar, ne kadar ince fikirler üretmişler, ne kadar da güzel planlamışlar Soma’yı. O devirde mektep medrese var da muallimler şehir plancı mı? Mimar mı? Kim yetiştirmiş bu ustaları? Ölçülü sokaklar, nispetli saçaklar, insan ölçüsünde yapılar, han hamam cami her şey tas tamam. Küçük şirin bir beldeymiş zamanı evvelinde, yazlıkları varmış Darkale’sinde.
Kömür yakın zamanda ülkemizin içini kararttı yıllar önce de bu şirin kasabayı karatmaya başlamış yıkılanların kaydı yok da yapılanların kaygısı çok. Silip süpürülmüş tabii, neresi kalmış süpürülmemiş ülkemin. Şimdi yeşilin her tonu “git de gör karadenizi” dediğimiz yerlere geldi sıra.
Kulun yaptıkları yerle yeksan olmuş kalmamış yapılacak,
Sıra Allahın yarattığına gelmiş tabiat bozulacak.
Yağmur, sel, heyelan, felaket,
Yer üstünde her köşe bucak, yeraltında ocak, onca can, Allahım sen affet.
1-Soma yakınından geçecek Çandarlı limanını İstanbul’u bağlayacak otoban.
2-Büyükşehir belediyesi termik santraldan sıcak su ile Soma’yı ısıtıp hava kirliliğini ortadan kaldıracak yeni yatırımlara başladı. Bu proje ve alternatifleri yenilenebilir enerjiyle dünyada üç şehirde uygulamaya başlamış bir proje var Cityfied projesi bu üç şehirden biri Soma.
3-Darkale.
4-Eski Çarşı.
Meslektaşım yani mimar olan Soma Ticaret Odası Başkanı Hakan Işık’a mimarlar ticaretten anlamaz başkanlık nasıl oldu dediğimde mimarlık yapmıyorum ticaretle uğraşıyorum demişti tamam o zaman dedim. Ama restorasyon işine girmek isteyince mimarlığının da içinde hala var olduğunu gördüm. Ayrıca Manisa Büyükşehir Belediyesi Etüd Proje Daire Başkanı Mimar Müge Kuğu’nun da sınıf arkadaşıymış.
Yönetim kurulunda ki genç arkadaşlarıyla kolları sıvamışlar. Hayırlı bir iş.
Yazı Azmi Açıkdil'in 3 Ekim 2015 tarihli Soma Çarşısı yazısından alınmıştır.
Görseller Kültür Envanteri'nin Soma Bedesteni yazısından alınmıştır.
Comments