top of page

Manisa’da Tarihi Bir Gezinti: Manisa Müzesi

Yazarın fotoğrafı: Spil'in ÇocuklarıSpil'in Çocukları

Başları gökyüzünde dolaşan bir sürü tanrı ve o günün kahramanları Manisa Spil'de yaşamışlardır. Doğusundan, batısına, kuzeyinden güneyine, Spil’den Nif Dağları'na kadar her tarafı tarih kokan şehrimizde; ne yazık ki bir arkeoloji fakültesi yok. Okuduğumuz kitaplardan bazı alıntılar yaparak Manisa tarihinde dolaşmak istedik. Yöremizde geniş bir ölçüde ve uzun zaman sürecek ilmi kazılar yapılmamıştır. Manisa tarihinin tam manasıyla anlaşılması için; Manisa C. B. Üniversitesi bünyesinde kurulacak arkeoloji fakültesinin bir an önce kurulması şarttır.


Manisa Müzesi'nde bulunan Sanem ve Falluslar; Manisa’nın tarihten evvel kurulduğunun belgeselidir. Falluslar Manisa Ovası'nın tam ortasında, Paşaköy mezarlığında bulunmuştur. Bazı yazarlar bu Falluslara dikkat çekerek; Antik dönemlerde damızlık erkeklerin Manisa’da yaşadığını yazmışlardır. Eski Manisa, ovanın tam ortasında kurulmuştur. Şarl Texiye-Şandler-Hamilton ve Pausanias Tantalis’in ovada olduğunu söylerler. Spilos kenti Tantalis’in yerine kurulmuştur. Moeonia’nın başkenti Tantalis’ti. Spil’in büyük bir depremle yıkılışını mitolojik bir öykü olarak kabul etmemek gerekir. Manisa Dağı’nda eski krallığın ve kentin varlığını gösteren birçok kanıt vardır.

Thyateira - Akhisar Kayıp kent Tantalis Agai-Agora

"Mellink, Akhisar'ın güneyindeki Gölmarmara ilçesi civarında Yortan'dan da eski bir kültürün varlığından söz etmektedir. D. French ise, yine Akhisar'ın güneyindeki Nuriye ve Ulucak'ta bulunan cilalı çömlekleri MÖ 5. bin yıla ve Alibeyli, Arpalı Hacırahmanlı ve Halitpaşa'da rastlanan siyah cilalı buluntuları ise MÖ 4. bin yıla tarihlenmektedir ki bu Mezopotamya uygarlığından bile daha eski bir dönemi ifade etmektedir."(1)


Yortan gereği kadar araştırılamamıştır. Celal Bayar Üniversitesinin kuracağı arkeoloji bölümü çalışmaları ile gün yüzüne çıkacaktır. Magnesia’nın Magnetler tarafından kurulduğu söylenmektedir. Truva harbinden sonra Girit’e geçmişler ve tekrar Ön Asya’ya dönerek Spil ve Menderes Magnesia’sını kurmuşlardır.


Bizanslılar devrinde (395-1313) Manisa’da bir piskopos oturuyordu. 1222’den sonra Manisa Bizans İmparatorluğu’nun merkezi oldu. Jan Dukas büyük bir kilise ve Sandık Kaleyi inşa ettirmişti. Tantalos ve Yuhannes Dukas’ın kalelerinin harabeleri; Manisa Dağı’nın tepesindedir. Moğol kumandanı Bayçu; Selçuk ordularını yenince Türk beyleri dağlara çıktılar. Saruhan Oğulları ve Türk Beyleri Bizansı sıkıştırmaya başladılar. İmparator Mihail Paleoluğ Sicilya kralı Ferdinant dragondan yardım istedi. Ferdinant Röje Döflpr’u Bizans'a gönderdi. Manisa’da ikamet eden Röje Döfler bütün servetini Manisa’da bırakarak Ayasloğa gitti.


1885 Yılında İzmir’e gelen Texir; Bayraklının arkasındaki yuvarlak yere Tantalos mezarı adını yakıştırmıştı. 1945 yılında (İzmir müze müdürü Rüstem Duyuran’ın iş birliğiyle) Adatepedeki kazıda, buranın bir sarnıç ve tüm kompleksinde bir uç hisar olduğu ortaya çıktı.

1880 Yılında Manisa’ya gelen Carl Human, Tantalos Kalesi'ni bulduğunu yazmıştı. (1988 Spil’deki Tantalos Kalesi) Carl Human ‘1880 yılında Manisa’da bir mağara keşfettim. Hiç kuşkusuz eskilerin söylentilerini çıkardıkları yerin burası olduğuna inandım.’ diyor. Burasının Spil’de, nerede olduğunu biz Manisalılar bilmiyoruz. Carl Human devam ediyor ‘işte bu çobanlar, avcılar ve kireç yakıcıları hariç; neredeyse hiç kimse Spil’i yakından tanımaz. Diğer çoğunluksa Manisa’dan ve bulundukları yerlerden gökyüzüne, o sıra dağlara doğru boş boş bakarlar ve orada hayati belirtilerin olduğunu bilmezler.


"Spil’in sadece Manisa’da bir dağ olduğunu değil de, başka şeyleri de içinde barındırdığına inanmamız gerekir.”

Lydia devletinin Heraklitler soyunun 22 kralının yer aldığı MÖ 1192 ilâ 687 yılları arasında kalan 2. ve 17. kralların hüküm sürdüğü süre içerisinde Gyges'in büyük babası Tantalos'un saltanat sürdüğü ve Tantalos ailesinde çok kere Daskylos adı altında geçtiği kabul edilmektedir. İşte Magnesia'nın daha doğrusu, eski Tantalis kenti kurucusu ile bu Tantalos arasında bir bağ olmalıdır.(1) "Tantalos krallığının ünlü"hayal ülke" Atlantis ile özdeş ve Batı Anadolu'da yer almış olduğu, Londra Üniversitesi’nden Peter James tarafından da ileri sürülmektedir."(2)


"Tantalos kentinin gerçekten var olup bir zelzele sonucu fışkıran suların altında kalması ve açılan yarıkta kaybolması neden mümkün olmasın? Üstelik antik kaynaklara göre antik çağda da, Batı Anadolu'da meydana gelen büyük bir depremin Tantalos krallığını yeryüzünden sildiği görüşü mantıklı kabul ediliyordu.(3)


O (Zeus) altın köpeğe Girit'te onun gizli yerini koruması için emretti. Panndarus Neropsan'ın oğlu bu altın köpeği çaldı ve onu Spil dağına getirdi. O ki Panderos köpeği, Zeus'un ve Pluton'un oğlu Tantalos'a bakması için verdi. Bir zamanlar sonra Pannderus Spil Dağı’na gidip köpeği sordu. Tantalos onu almadığına yemin etti. Zeus Pannderus'u hırsızlığından ötürü cezalandırmak için olduğu yerde taşa çevirdi. (4)


Manisalı yazar ve araştırmacı, antik çağların en büyük gezgini Pausanias 1850 sene önce bakın neler yazıyor. ”Fakat biliyorum ki efsanevi Zeus’un oğlu ve Pluton’un mezarı Spil’dedir. Çünkü onları gördüm ve görmeye değerdi.”


"Şehir dağın içine gömüldü. Sular yarıklardan fışkırarak Saloe gölüne çevirdi. Şehrin harabelerini (Tantalis) sel kaplamadan önce Saloe gölü içinde görebilirdiniz.


MS 17’de Tiberius zamanında; Manisa ve Ege bölgesinde büyük bir deprem oldu. Bir gecede 12 şehir ve Aigai harap bir duruma geldi. Bugün Aigai toprağın içinde değil; üzerindedir. Celal Bayar üniversitesi kuracağı Arkeoloji bölümü ile bu gizemli kenti ayağa kaldırması gerekmektedir.


Böylelikle turizme bir kapıda Yunt Dağları’ndan açılacaktır.


Gediz Nehri (Hermus) Yunt Dağı ile Spil arasında, bir zamanlar deniz olan vadide, kıvrıla kıvrıla akar. Lale Devrinin en nefis soğanları buradan İstanbul’a taşınmıştır. Birçok Selçuklu akınları bu vadide oldu. Timur’un orduları Gediz vadisinden İzmir’e doğru buradan ilerledi. Büyük İskender İmparatorluğunu kurmak için bu vadiden geçti ve burada konakladı.333 de Manisa ve sardı zaptetti. Tarihin en büyük harplerinden biri. Magnesia savaşı; MÖ 190’da bu ovada oldu. Ölenler toprağın derinliklerinde kayboldu. Bergama’dan Sart’a ve oradan Ninova’ya giden kral yolu bu topraklardan geçiyordu.


Akpınar’da kayaya oyulmuş büyük bir kabartma vardır. O Kybele’dir Anadolu’nun en büyük anıtlarından biridir. “Gerçek ne olursa olsun Hitit karakterlerinden dolayı tartışılan bu abideyi tarihteki belli bir yere koymak mümkündü ve bu eser Seyid El Gazicivarında Sangarius kıyılarındaki kazılardan çıkarılan aynı uygarlığa ait mezarlardan daha eskidir. İfade edildiği gibi bu figürlere eşlik eden yazıtlar Phocnicion alfabesinden alınmıştır.

Pausanios bu büyük sürat’in en eski Kybele olduğunu göz önünde bulundurarak Syra “Coppodocia kültürünün Anadolu’da baskın bir kültür olduğu döneme tarihler düşünülecek olursa bu yarı kabartma özveri yüksek standart ve gayretli çalışmanın sonucudur. Yalnızca bir kabartma değil; Anadoludaki son ve en önemli tarihi eserdir.


Bugün çaybaşında Niobe adı verilen doğal bir anıt vardır. Arkeolog Bossert “Niobe’nin civarında bir kazı yapılırsa, birçok şeylerin bulunacağını ileri sürmektedir.


Saruhan Bey 1313’de Manisa’yı zapt ederek hükümetinin merkezi yaptı. Bütün eserler; Saruhanlıların 15 kadar şehri, 20 kadar kalesi olduğunu yazarlar. Bunlar tek tek araştırılmalıdır.


Manisa’da kurulacak arkeoloji fakültesine çok iş düşecektir. Saruhan Beyliği’nin denizciliğe verdiği önem sayesinde: Saruhan gemileri denizlerde ilerlemişler. Komşu adaları sıkıştırmışlardır. Daha sonra Osmanlıların eline geçen kentte o dönemlere ait birçok sanatsal eser vardır. Manisa ve Gediz vadisi şehirleri bu kadar zengin olmasına rağmen; bunlar hakkında bilgimiz azdır.


Manisa bölgesindeki savaşlar ve istilalar bu eserlerin yok olmasına sebep olmuştur. Bugün eski ve orta çağlardan kalan bu eserlerin çoğu toprak altında küflenmektedir. Manisa’nın gerçek tarihi ancak arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılabilir.


Kaynakça:

  • Baki Satış, İlk Çağdan Günümüze Akhisar

  • Peter James, The Sunken Kingdom

  • Prof. Dr. Elif Tul Tulunay, Pelops’un Gizemi

  • Antoninus Liberalis, Metamorphoses

  • Prof. Dr. Oktay Akşit, Manisa Tarihi

  • Georges Perrot,Hıstory of Art

  • Pausanias, Description of Greece

Haydar Aksakal, 2000


Yazı, Haydar Aksakal'ın Manisa’da Tarihi Bir Gezinti: Manisa Müzesi yazısından alınmıştır.

Comments


bottom of page