Arkeolog Yıldız Şahin ile Alaşehir'deki Kazı Çalışmaları Üzerine Bir Söyleşi

1. Kazı ekibiniz kaç kişiden oluşuyor, sizleri tanıyabilir miyiz?

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın izinleri doğrultusunda, Manisa Büyükşehir Belediyesi ve Alaşehir Belediyesi'nin maddi destekleriyle sürdürülen Philadelphia Antik Kenti'ndeki kurtarma kazı çalışmaları, Manisa Müzesi Başkanlığında yürütülmektedir. Kazı çalışmalarına Manisa Müze Müdürü Eren Sülek başkanlık etmekte, bilimsel danışmanlık görevini ise Karabük Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Doç, Dr. Mevlüt Eliüşük üstlenmektedir. Kazı ekibi; 4 arkeolog. 2 restoratör, 1 sanat tarihçisi ve 1 yüksek mimar-restorator olmak üzere toplam 10 kişilik disiplinler arası bir bilimsel kadrodan oluşmaktadır.

2- Philadelphia/Alaşehir'deki arkeolojik araştırmaların başlangıcı ve geçmişi hakkında bilgi verebilir misiniz?

Philadelphia Antik Kenti'nde yürütülen arkeolojik kazı çalışmaları, ilk olarak 2023 yılında akropol alanında bulunan antik tiyatro ile başlatılmıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın ilgili yıl için 12 aylık süreyle verdiği kazı izni doğrultusunda başlayan bu çalışmalar, elde edilen bilimsel veriler ve yapılan planlamalar çerçevesinde 2024 ve 2025 yıllarında da yine 12 aylık izinlerle kesinti iz olarak sürdürülmüştür. 2025 yılı itibarıyla kazı alanları genişletilmiş; bu kapsamda akropolde konumlanan Roma dönemine ait tapınakta da sistematik kazı çalışmalarına geçilmiştir.

3. İncil'de bahsi geçen Yedi Kilise'den biri olarak Philadelphia'nın Hristiyanlık tarihindeki özel konumu nedir?

Philadelphia (Alaşehir) kenti. Roma Dönemi'nde Anadoluda Hristiyanlığın yayılma merkezlerin den biri haline gelmiştir. İncil'in Vahiy (Apokalypsis) bölümünde Hristiyanlığın ilk dönemlerine ait yedi kiliseden biri olarak geçen St. Jean Kilisesi. bu yedi kiliseden altıncısı olarak günümüzde Alaşehir sınırları içerisinde yer almaktadır. Altı taşıyıcı ayağa sahip olduğu anlaşılan yapının günümüze ulaşan kalıntıları arasında, kesme taştan inşa edilmiş üç adet anıtsal paye ile bazı duvar ve temel izleri bulunmaktadır. MS 17 yılında meydana gelen büyük depremin kenti büyük ölçüde tahrip ettiği, bu yıkımdan kilisenin de etkilendiği arkeolojik ve tarihsel verilerle anlaşılmaktadır. Yapının farklı dönemlerde çeşitli onarımlardan geçtiğine dair izler mevcuttur. Günümüze ulaşan taşiyıcı ayaklar, toprak seviyesinden yaklaşık beş metre yüksekliğe kadar korunmuş olup, bu bölümlerde mavi zemin üzerine yağlı boya tekniğiyle itinayla resmedilmiş havari başlarına ait ikonografik betimlemeler tespit edilmiştir. Doğu yönünde yer alan üç sütundan birinin batı yüzeyinde ise renkli bir kompozisyonun silik izleri görülmektedir. Söz konusu sahnede, Meryem Ana'nın önünde dua eden bir grubun tasvir edildiği anlaşılmaktadır.

4. Bu kazılarda şimdiye kadar ortaya çıkarılan en önemli buluntular hangileri oldu? Bu buluntuların tarihi önemi hakkında bilgi verebilir misiniz?

Philadelphia Antik Kenti'nde yer alan tiyatro yapısında, 2023 yılında başlatılan kurtarma kazıları kapsamında yapının mimari planı büyük ölçüde ortaya çıkarılmıştır. Bölgedeki Roma dönemi tiyatro mimarisi açısından önemli veriler sunan yapı, mimari bloklarının büyük oranda yerinde korunmuş olması bakımından dikkat çekicidir. Kazı çalışmalarının tamamlanmasının ardından kısa süre içerisinde yapıda restorasyon aşamasına geçilmesi planlanmaktadır.

MS, 2. yüzyılın ortalarına tarihlendirilen tiyatroda ele geçen arkeolojik buluntular, yapının farklı evrelerde kullanım gördüğünü ve çeşitli müdahalelere uğradığını göstermektedir. Kazılar sırasında gün yüzüne çıkarılan heykel parçaları dönemin heykeltıraşlık anlayışı hakkında bilgi sunmaktadır. Ayrıca ortaya çıkarılan sikkeler ve depolama ile mutfak kaplarına ait seramik buluntular aynı zamanda yapının sosyal işlevi ve antik dönemde ki günlük yaşam pratiklerine ilişkin önemli ipuçları da sağlamaktadır.

5. Merhum Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Ferdi Zeyrek'in kazı çalışmalarına yönelik ne gibi destekleri oldu? Bu destekler, projenin ilerlemesi açısından ne kadar önemliydi?

2023 yılında başlatılan Philadelphia Antik Kenti'ndeki kurtarma kazıları, elde edilen olumlu sonuçlar ve bilimsel veriler ışığında 2024 ve 2025 yıllarında da kesintisiz olarak sürdürülmüştür. 2024 yılında Merhum Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Ferdi Zeyrek'in göreve başlamasının ardından. Merhum Başkan Ferdi Zeyrek ile Alaşehur Belediye Başkanı Ahmet Öküzcüoğlu'nun vizyonu ve destekleri doğrultusunda, Manisa Büyükşehir Belediyesi ile Alaşehir Belediyesi arasında kazı çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla bir iş birliği protokolü imzalanmıştır. Söz konusu protokol, yalnizca idari ve mali destekle sınırlı kalmamış; aynı zamanda kazı alanlarının genişletilmesine ve araştırma faaliyetlerinin daha kapsamlı yürütülmesine de olanak tanımıştır. Bu iş birliği sayesinde kazı süreci ivme kazanmış, antik kentin farklı bölgelerinde sistematik ve çok yönlü araştırmalara başlanmıştır.

6. Kendisi, kazıların Alaşehir'e ve bölge turizmine katkıları hakkında ne gibi düşüncelere sahipti?

Merhum Manisa Büyükşehir Belediye Başkanı Ferdi Zeyrek bölgeye gelen yerli ve yabancı ziyaretçilerin Alaşehir ve çevresinde daha uzun süre kalmasına vurgu yapmıştır. Kısa, orta ve uzun vadede bu sürecin Manisa'nın ekonomik ve sosyal gelişimine kayda değer katkılar sağlayacağını düşünmüştür. Alaşehir'in Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait zengin kültürel ve mimari mirasıyla bölgesel turizmde öncü bir konumda olduğunu belirten Merhum Başkan Ferdi Zeyrek, ziyaretçilerin hem Alaşehir'de hem de genel olarak Manisada daha fazla zaman geçirmesini teşvik ederek turizmin canlandırılmasını amaçlamıştır. Bu yaklaşımın, yeni iş imkânları yaratılması ve bölgenin sürdürülebilir kalkınması açısından kritik bir adım olduğunu düşünmüştür.

7. Philadelphia/Alaşehir kazılarının bölge turizmine ve kültürel mirasının tanıtımına katkıları hakkında neler düşünüyorsunuz?

Philadelphia/Alaşehir, özellikle tarım sektörü ile ön plana çıkmakla birlikte, kültürel mirası ve turizm potansiyeli açısından da önemli bir değere sahiptir. Ancak, Alaşehir'e yıl içerisinde gelen binlerce yerli ve yabancı ziyaretçi, çoğunlukla sadece St. Jean Kilisesi'ni ziyaret ederek güzergahlarına devam etmektedir. Bu durum, bölgenin hak ettiği turizm değerini yeterince görmediğini göstermektedir. Kalkolitik dönemden Cumhuriyet dönemine kadar kesintisiz yerleşim yeri olma özelliği taşıyan Alaşehir, zengin bir kültürel ve arkeolojik mirasa sahiptir. Bununla birlikte, özellikle akropol alanında birçok yapı hâlen gün yürüne çıkarılmayı beklemektedir. Bu kapsamda, Alaşehir'de oluşan sınırlı algıyı yıkmak ve bölgenin kültür-turizm potansiyelini artırmak amacıyla, Alaşehir Belediye Başkanı Ahmet Öküzcüoğlu öncülüğünde önemli adımlar atılmıştır. Bu çalışmalar arasında, Ingilizce-Türkçe ve Braille alfabesi ile hazırlanmış kent rehberleri, yönlendirme levhaları, bilgilendirme panoları ve kapsamlı bir web sitesi oluşturulmuştur. Ayrıca, uluslararası turizm fuarlarına katılım sağlanarak Philadelphia/Alaşehir'in tanıtımı güçlendirilmiştir. Cumhuriyet dönemi sivil mimari örnekleri arasında yer alan Bakkal Şükrü Konağı ve Turhan Alakent Konağı'nın restorasyonları, Kurşunlu Han restorasyonu ve devam eden arkeolojik kazı çalışmaları da kültürel mirasın korunması ve değerlendirilmesi adına yürütülen projeler arasındadır. Bu projeler neticesinde, Alaşehir Belediyesi Türkiye Belediyeler Birliği'ne (TBB) ve Tarihi Kentler Birliği'ne üye olmuş ve Tarihi Kentler Birliği ile TBB tarafından verilen proje ödüllerine layık görülmüştür.

8. Türkiye'deki Manisa'nın Alaşehir ilçesinin eski adı olan antik Philadelphia ile Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Philadelphia şehri arasında doğrudan bir bağlantı var mıdır?

Türkiyedeki Manisa'nın Alaşehir ilçesinin antik dönemdeki adı olan Philadelphia ile Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Philadelphia şehri arasında doğrudan bir tarihi ya da coğrafi bağlantı bulunmamaktadır. Ancak her iki yerin ismi ortak bir kökene dayanmaktadır: Yunanca philos (sevgi) ve adelphos (kardeş) kelimelerinden türetilen "Philadelphia" ismi, "kardeş sevgisi" anlamına gelir.

Alaşehir'de yer alan antik Philadelphia kenti, MÖ 2. yūryılda Bergama Kralı II. Attalos Philadelphos tarafından kurulmuştur. Lidya bölgesinin doğusunda konumlanan bu kent, Roma İmparatorluğu döneminde önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. ABD'deki Philadelphia ise 1682'de William Penn tarafından kurulmuş ve ismini yine Yunanca anlamından esinlenerek "kardeşlik" vurgusuyla almıştır. Dünya genelinde aynı ismi taşıyan dört farklı Philadelphia yerleşimi bilinmektedir: Türkiye'de Alaşehir (antik Philadelphia), Yunanistan'da antik bir yerleşim, Ürdün'de bugünkü Amman şehrinin Roma dönemindeki adı olan Philadelphia ve Amerika Birleşik Devletleri'nde Pensilvanya eyaletindeki modern Philadelphia. Bu isimlerin tümü, "kardeş sevgisi" kavramı etrafında şekillenmiştir.

Yazı sanat tarihçisi Mahmut Güngör ve arkeolog İlke Ergenç'in Manisa Büyükşehir Belediyesi'nin iki ayda bir çıkardığı Niobe dergisinin 3. sayısında yazdığı Arkeolog Yıldız Şahin ile Alaşehir'deki Kazı Çalışmaları Üzerine Bir Söyleşi yazısından alınmıştır.