Şeyler Kitabı: Ev kitabı tipografisi

“Şeyler Kitabı: Ev” beş metinden oluşuyor. İlk üç metin şairin şiirin üretim aşamasındayken yaptığı denemeleri, karalamaları içeren eskizleri ve bu çalışmaların temize geçirilmiş halinden oluşuyor; dördüncüsü ortaya çıkan metnin müdahalesiz, düz kitap hali ve dördüncüsü de Savaş Çekiç’in tipografik yorumu, yeni bir okuma biçimi yaratma çabası. Bu anlamda, “Şeyler Kitabı: Ev” şair ve tasarımcının birlikte oluşturduğu bir kitap oldu. İlhan Berk şiirin yaramaz, rahat durmayan çocuklarındandı, onun bu yanının benim tasarım serüvenimdeki biraz uyumu bozmaya yönelik, gerilim yaratmayı seven, kurcalamadan duramayan, yaramaz halimle kesiştiği noktada bu kitap ortaya çıktı. Bu proje o dönem Sel Yayınları tarafından basıldı, onunla gövde buldu belki, ama ondan çok önce doğmuş bir projeydi ve aslında 2006 senesinde kaybettiğimiz şair Cenk Koyuncu’ya aitti.

Cenk Koyuncu’yla daha öncesinde Enis Batur’un [C] yayınlarından çıkan “[Ondört+X+4 deneysel metin] başlıklı kitabını hayata geçirdik. Cenk, İlhan Berk’e böyle bir proje önermiş, Berk de kabul etmiş. Ancak meselenin içeriğini tam olarak kavrayamamasından olsa gerek metnin bir bölümü üzerinde deneme yapılmasını istemiş. Bunun üzerine ben bir deneme yapıp kendisine gönderdim. Bu yayınlanmak üzere kurguladığım bir deneme değildi. Ama tuhaf bir biçimde Gösteri dergisinde yayımlandı. Onu da İlhan Berk göndermiş. Bu benim iznim ve haberim olmadan yayımlanmış bir metin oldu. İlhan Berk’in yaramazlığı da diyebiliriz. Ama tabii sonrasında bununla ilgili olarak bir araya geldiğimizde Berk, mahcubiyetini belirtti, üzgün olduğunu ifade etti. Ama bu bir araya geliş, aslında ben onun bu projeye pek de sıcak bakmadığını, denememden de pek hoşlanmadığını düşünürken, bu projeyi yeniden gündemimize taşıdı. Ama bu olayın en ilginç yanı şu oldu benim profesyonel serüvenimde: Özdemir İnce, İlhan Berk’in basılmak üzere Gösteri dergisine gönderdiği o deneme üzerinden Berk’i eleştirdi. Bunu benim tipografik yorum konusundaki arayışlarımın belki de ilk nüvesi olan “Salgınlarım” isimli kitabıma referans vererek kaleme aldı. Eleştirisinde, “masamın üzerinde Savaş Çekiç diye bir tasarımcının ‘Salgınlarım’ adlı kitabı var. Bu noktada böylesi yetkin örnekler dururken İlhan Berk neden böyle şeylere kalkışıyor, anlamıyorum,” manasına gelen sözler sarfediyordu. Bu sayede benim de ilk defa, yaptığım bu türden denemelerin eleştirel anlamda bir karşılığı olduğunu, bir şairin eleştirisi üzerinden görme fırsatım oldu. “Şeyler Kitabı: Ev”, bir yanıyla Berk’in oyuncu ve yaramaz ruhuna denk düşen bir çalışma oldu. Ama kimi okuyucuları da bu çalışmayı, tipografik yorum kitabın yalnızca bir bölümü oluştursa ve kitap söz konusu metnin şairin elinden çıkmış nihai halini de içeriyor olsa da, rahatsız edici bir müdahale olarak okudular. Bu yönde eleştiriler de aldım. Ama bir Shakespeare oyununun da her yönetmene göre değişen ayrı bir okuma ve sahneye konma biçimi vardır. Tipografik yorum da, bir metnin tasarımcının elinde yeniden üretilmesidir.

İki kelime yan yana geldiğinde onların armonisini aslında okuyucu kurgular. Bu noktada her okuma bir önerme değeri taşır. Tipografik yorum da bir tasarımcının gösterme biçimiyle okumayı önerir. Bir metnin içine tipografinin girmesi o metin üzerindeki biçim ve ses olanaklarını sonsuzlaştırır. Extra light bir yazı karakteri ile kalın ve etli olan bir extra bold yazı karakteri arasında ses anlamında fark vardır. Puntoların küçüklüğü ya da büyüklüğü, iki harf arası espasların artması ya da daralması gibi hareketlerin tümü metindeki anlama baskın biçimde müdahale edebileceği gibi onu uçuculaştırabilir de. Satır arası boşluklar, tipografiye verilen eğimler, sıkıştırmalar ya da genişletmeler o metin üzerinde bir manipülasyon olduğu anlamına gelirken onu esnetebileceğin anlamına da gelir. Tasarımcı bir metin çalışması içerisinde, müdahaleleri nerede ve nasıl yapabileceğini çözdüğü noktada, tipografik yorum anlam olasılıklarının çoğaldığı, seslerin ve algılamanın çeşitlendiği ve zenginleştiği bir platform sunar. Sıkça hatırlamak gerekir ki; grafik tasarımdaki yenilikler de bir yanıyla tipografiden gelir. Bu disiplin, dünyadaki serüveni içinde belli eşikleri aşıyorsa, bunu tipografiden, onun aracılığıyla ortaya çıkan yeni tavırlardan da ötürü aşıyor.

Yazı Grafik Sanatları Üzerine: Yazılar yazısından alınmıştır.